نکات نوشتن بیان مسئله خوب در پروپوزال

بیان مسئله یکی از مهمترین قسمت‌های پروپوزال است که در تمامی فرم‌ها وجود دارد. زمانی که عنوان و هدف پژوهش مشخص شد، همچنین مقاله‌های مشابه برای تسلط کافی بر حیطه‌‌ی کاری با دقت خوانده شدند، نوبت نوشتن بیان مسئله می‌رسد. این قسمت خیلی شبیه به مقدمه‌‌ی مقالات است. در واقع در این قسمت به بیان ضرورت انجام پژوهش و چرایی آن پرداخته می‌شود.  

همانطور که می‌دانید طرح‌های پژوهشی فقط پس از گرفتن تأیید از هیأت داوران وارد مرحله‌‌ی اجرا می‌شوند، بنابراین باید دلیل کافی و منطقی برای اجرای آن‌ها وجود داشته باشد. هر طرح پژوهشی اهداف و ضرورت اجرایی دارد و به نتایجی منجر می‌شود. این نتایج که از اجرای طرح بر روی یک جامعه‌‌ی هدف ایجاد می‌شوند، دارای کاربردهای مختلفی هستند؛ کاربردها هستند که به یک طرح تحقیقاتی ارزش و اهمیت می‌دهند. یک پژوهشگر وظیفه دارد در بیان مسئله، از اهمیت، ضرورت و کاربردی بودن نتایج پژوهش خود دفاع نماید.

دلایل نوشتن بیان مسئله

• باید به خواننده نشان دهید که چرا این پژوهش مهم است.

• باید نشان دهید که این پژوهش چه کاربردهایی دارد و چه مشکلاتی را می‌تواند حل کند.

• خلاها یا شکاف‌های علمی و عملی موجود را باید برای مشخص شدن اهمیت پژوهش توضیح دهید.

• مشکل‌ها و محدودیت‌های مطالعه‌های قبلی را مشخص کنید و نشان دهید که نتایج پژوهش حاضر در راستای حل این کاستی‌ها خواهد بود.

• کلمه‌های تخصصی استفاده شده در پژوهش، که ممکن است خواننده در مورد آن اطلاعی نداشته یا به طور کامل متوجه منظور نشده باشد، باید توضیح داده شوند. این توضیحات باید کامل و با زبانی روان و علمی بیان شود تا معنا و منظور کلمه برای خواننده کاملا مشخص گردد.

• باید پیش نیازهای لازم برای اجرا بیان شود.

• باید اهمیت و اولویت طرح را برای خواننده که می‌تواند داور، استاد یا هر فرد دیگری باشد، صریح و کامل مشخص کنید.

همزمان با شما ممکن است چندین نفر دیگر پروپوزال‌‌هایی را برای داوری یا برای استاد راهنما بفرستند، بنابراین شما باید بتوانید در بیان مسئله، خواننده را قانع کنید که طرح شما اولویت دارد و انجام آن می‌تواند چه تأثیر‌های مفید و چه کاربردهایی داشته باشد. همچنین مؤسسه‌‌ای که می‌خواهد حمایت مالی طرح شما را به عهده بگیرد باید کاملا مطمئن باشد که انجام این پژوهش در حال حاضر ضرورت دارد. زیرا معمولا بودجه‌هایی که برای پژوهش‌‌ها به این مؤسسه‌‌ها داده می‌شود محدود است؛ بنابراین بیشتر تمایل دارند اولویت حمایت مالی را به پژوهشی بدهند که ضرورت و اهمیت بیشتری دارد.

بیان مسئله باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟

• به شکافی موجود در علم اشاره کند. هدف از انجام طرح‌‌های تحقیقاتی به طور کلی، گسترش علم یا یافتن راه‌‌حلی برای مشکل‌ها و خلاها است. برای طرح راه‌‌حل مشکل‌ها و پر کردن شکاف‌ها، ابتدا باید به خواننده نشان دهید که خلا یا مشکلی وجود دارد که نیازمند بررسی و پژوهش‌‌های بیشتر است.

• اهمیت مسئله مورد بررسی را نشان بدهد. تا زمانی که اهمیت مسئله‌ای مشخص نشود، انجام پژوهش در آن زمینه عملا کاری بیهوده خواهد بود.

• راهنمای پژوهش‌های آینده باشد. زمانی که یک پژوهش به پایان می‌رسد، نتایج آن منبعی خواهد شد برای مطالعات بعدی. به همین علت پژوهش‌گر باید به تعدادی از کاربردهای مهم پژوهش خود برای مطالعات آینده، در بیان مسئله اشاره کند، تا خواننده بتواند بهتر و کاربردی‌‌تر به اهمیت این پژوهش پی ببرد.

• برای حل مشکل، یک رویکرد اخلاقی ارائه دهد. باید توجه داشت که برای حل یک مشکل نمی‌توان از هر راه‌حلی استفاده کرد. این راه‌حل باید از نظر انسانی، عرفی، دینی و غیره مورد قبول آن جامعه باشد.

چگونه بیان مسئله بنویسیم؟

بهتر است هنگام انتخاب عنوان مقاله‌های مرتبط را مطالعه کنید. این کار علاوه بر تسلط کافی به حیطه‌‌ی پژوهش، باعث می‌شود بتوانید بخش‌‌های مختلف پروپوزال را آسان‌‌تر و بهتر بنویسید. یکی از این بخش‌ها بیان مسئله است. برای نوشتن بیان مسئله در واقع باید از مقدمه و همینطور نتایج مقالات مرتبط استفاده کرد. به این صورت که ابتدا باید مقدمه‌‌ی مقاله‌ها را بخوانید و جملات کلیدی و قابل استفاده‌‌ی آن‌‌ها را هایلایت یا یادداشت کنید. در نهایت با استفاده از این جملات شروع به نوشتن بیان مسئله‌‌ی خود کنید.

پس نوشتن بیان مسئله از خواندن مقدمه‌‌ی مقالات دیگر شروع می‌شود. البته برای استفاده از جملات مقالات دیگر یکسری قوانینی وجود دارد. یکی از مهمترین قوانینی که برای نوشتن بیان مسئله باید به آن توجه داشت سرقت علمی ادبی است. سرقت علمی ادبی به معنای تصاحب نادرست و انتشار یافته‌‌ها و نتایج پژوهشی دیگران به اسم خود است. بنابراین، هر جمله‌‌ای که از مقاله‌های دیگر در متن خود استفاده می‌کنید باید رفرنس داشته باشد. همچنین شما حق ندارید جملات سایر مقالات یا حتی مقالات قبلی خودتان را عینا در بیان مسئله خود استفاده کنید؛ زیرا این کار از نظر اخلاقی مشکل دارد و و باعث رد پروپوزال شما می‌شود.

برای نوشتن بیان مسئله لازم است به این سه سوال پاسخ داده شود:

• چه می‌دانیم؟ معرفی موضوع و بیان اطلاعات زمینه‌ای و توضیح کلمات اختصاصی.
• چه نمی‌دانیم؟ بیان نقایص و محدودیت‌های مطالعات گذشته در مورد موضوع.

• چرا می‌خواهیم این مطالعه را انجام دهیم؟ بیان اعداد و ارقام و آمارهای مطالعه‌های قبلی، اهمیت و ضرورت مطالعه خود.

بیان مسئله شامل چه بخش‌هایی است؟

باید بدانید الگوی ثابتی برای نوشتن بیان مسئله وجود ندارد و نوشتن بیان مسئله تا حدی سلیقه‌‌ای است. مثلا شاید نویسنده‌‌ای ابتدا آمار و ارقام را بیان کند و سپس به بیان اهمیت موضوع بپردازد و نویسنده‌‌ی دیگر بالعکس. برای یادگیری الگوها و طرز بیان‌های مختف، تنها راه مطالعه‌ی بیشتر و بیشتر مقالات مختلف است. اما یکسری موارد هست که یک بیان مسئله‌‌ی مناسب باید آن‌ها را داشته باشد. بیان این موارد در واقع برای پاسخ به همان سه سوال بالا است. ترتیب زیر، الگویی مناسب و معمول برای نوشتن یک بیان مسئله‌ی خوب است:

• تعریف مشکل و اهمیت موضوع

• بیان آمار (ابتدا جهانی، سپس کشوری، استانی و منطقه‌ای در واقع از کل به جزء)

• عوامل مؤثر بر تداوم مشکل و آثار ناشی از آن بر جامعه

• راه‌کارهای موجود در جامعه

• بیان چند مطالعه‌ی مرتبط با پژوهش حاضر

• ضرورت انجام مطالعه‌‌ی حاضر

• هدف از انجام طرح

ابتدا با توضیح در مورد همه‌‌ی متغیرهایی که در عنوان آورده شده، کلمات اخصاصی و مشکل شروع ‌کنید. دقت داشته باشید کلمات اختصاصی و متغیرها باید با تعاریف علمی توضیح داده شوند. تا می‌توانید اهمیت موضوع را بزرگ جلوه دهید البته بدون این که اغراق کنید. آمارها باتوجه به نوع جامعه‌‌ی مورد مطالعه می‌توانند متفاوت باشند. تا اینجا هر چه گفته شد با استفاده از مطالعه‌ها مرتبط قبلی بود که همه‌‌ی جمله‌ها باید رفرنس داشته باشند و جمله‌ها حتما بازنویسی شده باشند. همچنین بهتر است برای هر جمله حداقل یک رفرنس بدهید و این‌طور نباشد که مثلا یک پاراگراف بنویسید و به یک رفرنس ارجاع دهید؛ زیرا این کار از ارزش بیان مسئله شما می‌کاهد.

قسمت مربوط به پاراگراف آخر بیان مسئله است. در این پاراگراف، دیگر نباید به مطالعه‌های دیگر اشاره‌‌ای کنید و باید هر آنچه که در مورد پژوهش حاضر است را از زبان خودتان بیان کنید. نیاز به رفرنس دهی نیز نیست. نوشتن این دو قسمت بسیار مهم و تعیین‌‌کننده است. در اینجا باید هدف خود از پژوهش و همچنین کاربرد نتایج پژوهش را به طور واضح بنویسید؛ اما دقت کنید که این هدف باید واقعا عملی باشد و کاردبردها باید واقع‌‌بینانه نوشته شوند.

چند نکته مهم:

• بیان مسئله باید کوتاه، مفید وصریح باشد. معمولا یک تا یک ونیم صفحه برای بیان مسئله کافی است.

• وجود همبستگی و انسجام در بیان مسئله بسیار مهم است. پاراگراف‌‌بندی‌ها باید درست و اصولی بوده و بین قسمت‌‌های مختلف ارتباط معنایی وجود داشته باشد.

• رعایت علائم نگارشی و نحوه‌‌ی رفرنس‌‌دهی بسیار مهم است.

• به جمله‌‌بندی‌ها دقت کنید. بهتر است از جملات کوتاه استفاده شود تا منظور را سریع‌‌تر به مخاطب برساند. جملات بلند گاهی باعث گیج شدن خواننده می‌شوند.

• زمان افعال در پاراگراف آخر باید به صورت آینده باشد.

• باید از مستندات و مطالعات گذشته استفاده شود و نباید از خودتان آمار یا جمله بسازید.

• استفاده از منابع خیلی زیاد توصیه نمی‌شود. ۲۰-۳۰ منبع کافی است.

• در بیان مسئله استفاده بیشتر از سه نقل قول، قابل قبول نیست.

• فرم کامل کلمات سرواژه، به صورت پاورقی آورده شود.

• در بیان مسئله‌‌ی فارسی، اسم نویسنده‌گان خارجی باید به صورت فارسی آورده شود. در صورت لزوم می‌توان در پاورقی اسم فرد را به زبان اصلی آورد.

• پاراگراف آخر بر مبنای هدف مطالعه نوشته شود نه آن چه که در ذهن شما است. بزرگ‌نمایی غیر منطقی و ادعاهای بزرگ نداشته باشید.